ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ ΣΚΡΟΥΤΕΗΠ - C.S. LEWIS

ΕΠΙΣΤΟΛΗ VΙΙΙ

ΑΓΑΠΗΤΕ ΜΟΥ ΓΟΥΟΡΜΓΟΥΝΤ,

Ώστε «έχεις μεγάλες προσδοκίες όσον αφορά την θρησκευτική πίστη του ασθενή σου ότι αυτή αρχίζει να φθίνει», έτσι; Πάντα πίστευα ότι το Εκπαιδευτικό μας Ίδρυμα έχει πάρει την κατιούσα από τότε που έβαλαν για διευθυντή τον γέρο-Σλάμπντογκ, και τώρα πια βεβαιώθηκα. Δε σου ‘χει μιλήσει κανείς για το νόμο της «Παλινδρόμησης»;

Οι άνθρωποι είναι αμφίβια - μισοί πνεύμα, μισοί ζώο (1). (Η επιμονή του Εχθρού μας να παράγει ένα τόσο επαναστατικό υβρίδιο, ήταν μια από τις αιτίες που οδήγησαν τον Πατέρα μας να αποσύρει την υποστήριξή του προς Αυτόν). Σαν πνεύματα κατοικούν στην αιωνιότητα, αλλά σαν ζώα, κατοικούν στο χρόνο (2). Αυτό σημαίνει ότι, ενώ το πνεύμα τους μπορεί να είναι προσηλωμένο σε μια αιώνια αλήθεια, τα σώματα, τα πάθη και η φαντασία τους υπόκεινται σε συνεχείς αλλαγές, γιατί το να κατοικείς στο χρόνο σημαίνει ότι υπόκεισαι σε αλλαγές. Έτσι, η πλησιέστερη προσέγγισή τους προς τη σταθερότητα του αιώνιου, είναι μέσω της παλινδρόμησης - δηλαδή της συνεχούς επανάληψης και επιστροφής προς ένα επίπεδο από το οποίο συνεχώς πέφτουν, μια σειρά από ζενίθ και ναδίρ. Αν παρατηρούσες προσεκτικά τον ασθενή σου, θα είχες ήδη αντιληφθεί αυτή την παλινδρόμηση σε κάθε τομέα της ζωής του - το ενδιαφέρον του προς την εργασία του, την στοργή προς τους φίλους του, τις φυσικές ορέξεις του που όλα πάνε πάνω-κάτω (3). Όσο θα ζει πάνω στη γη, οι περίοδοι της συναισθηματικής και σωματικής ευρωστίας και ζωντάνιας, θα εναλλάσσονται με περιόδους χαύνωσης και φτώχειας. Η ξηρότητα και απάθεια την οποία διέρχεται ο ασθενής σου στην παρούσα φάση, δεν είναι, όπως με ευχαρίστηση σκέπτεσαι, αποτέλεσμα των δικών σου άοκνων προσπαθειών. Είναι απλά ένα φυσικό φαινόμενο που δε θα μας ωφελήσει καθόλου, εκτός κι αν εμείς φροντίσουμε να επωφεληθούμε από αυτό.

Για να αποφασίσεις ποια μπορεί να είναι η καλύτερη χρήση της, πρέπει να αναρωτηθείς με ποιο τρόπο θα τη χρησιμοποιήσει ο Εχθρός μας και μετά να κάνεις το αντίθετο (4). Τώρα μπορεί να σε κάνεις να εκπλαγείς το να μάθεις ότι, στην προσπάθειά Του να κερδίσει μόνιμα μια ψυχή, Εκείνος στηρίζεται περισσότερο στις κακές της στιγμές παρά στις καλές (5). Μερικοί από τους καλύτερους και πιο αγαπημένους του έχουν περάσει μέσα από μακρύτερες χρονικά και μεγαλύτερες σε ένταση θλίψεις από οποιονδήποτε άλλον (6). Ο λόγος είναι αυτός: Για μας, ένας άνθρωπος είναι πρωταρχικά καλός. Ο σκοπός μας είναι να τον απορροφήσουμε έτσι ώστε η θέλησή του να γίνει ένα με τη δική μας και να αυξηθεί ο εγωισμός του προς ζημιά του (7). Όμως η υπακοή που ο Εχθρός θέλει από τους ανθρώπους είναι εντελώς διαφορετική. Θα πρέπει κανείς να αντιμετωπίσει το γεγονός πως η αγάπη Του για τους ανθρώπους και η υπηρεσία Του προς αυτούς μέσα σε πλήρη ελευθερία, δεν είναι (όπως θα νόμιζε κανείς) απλή προπαγάνδα αλλά μια εκθαμβωτική αλήθεια. Στ’ αλήθεια θέλει να γεμίσει το σύμπαν με ένα φορτίο από μικρές απομιμήσεις Του - όντα των οποίων η ζωή, σε μικροσκοπική κλίμακα, θα είναι ποιοτικά ίδια με τη δική Του, όχι επειδή Εκείνος τους απορρόφησε τη θέληση, αλλά επειδή εκείνοι από μόνοι τους το επιθυμούν με την ίδια τους τη θέληση (8). Εμείς, από τη μεριά μας, θέλουμε απλώς ζωντανά που στη συνέχεια θα γίνουν τροφή, ενώ Εκείνος θέλει υπηρέτες που τελικά θα καταφέρουν να γίνουν παιδιά Του. Εμείς θέλουμε να ρουφήξουμε, Εκείνος θέλει να προσφέρει. Εμείς είμαστε άδειοι και θέλουμε να γεμίσουμε, Εκείνος είναι γεμάτος και ξεχειλίζει. Ο πόλεμός μας γίνεται για ένα κόσμο όπου ο Πατέρας μας από Κάτω θα έχει απορροφήσει τους πάντες στον εαυτό του, ενώ ο Εχθρός θέλει έναν κόσμο γεμάτο από όντα ενωμένα αλλά που εξακολουθούν να ξεχωρίζουν μεταξύ τους σαν μοναδικότητες (9).

Κι εκεί είναι που έρχονται οι δυσκολίες και οι θλίψεις. Θα έχεις συχνά αναρωτηθεί γιατί ο Εχθρός δε χρησιμοποιεί περισσότερο τη δύναμή Του ώστε να είναι αισθητά παρών στις ανθρώπινες ψυχές σε όποιο βαθμό Εκείνος επιθυμεί την οποιαδήποτε στιγμή. Αλλά βλέπεις, το «ακαταμάχητο» και το «αδιαμφισβήτητο», είναι δύο όπλα που η ίδια η φύση των σχεδίων Του, Του έχει απαγορέψει να χρησιμοποιεί. Το να υπερβεί την ελεύθερη θέληση των ανθρώπων (όπως η παρουσία Του στον ελάχιστο βαθμό θα πραγματοποιούσε μετά βεβαιότητος), θα απέβαινε κάτι το εντελώς άχρηστο γι’ Αυτόν. Δε μπορεί να θέλξει, μπορεί μόνο να προκαλέσει (10). Γιατί η παράλογη ιδέα Του είναι να έχει και την πίτα γερή και το σκύλο χορτάτο! Τα όντα αυτά πρέπει να είναι ένα μαζί Του και ταυτόχρονα να διατηρούν στο ακέραιο την ατομικότητά τους. Το να τους ακυρώσει απλά και να επέμβει είναι κάτι που δε λειτουργεί. Είναι διατεθειμένος να κάνει μικρές επεμβάσεις στην αρχή. Θα τους στηρίξει αρχικά με μικρές δόσεις επικοινωνίας από τη μεριά Του που, αν και αχνές, θα τους φαίνονται σπουδαίες, με συναισθηματική γλυκύτητα και στήριξη και εύκολες νίκες πάνω στον πειρασμό. Αλλά δε θα επιτρέψει ποτέ μαι τέτοια κατάσταση να διαρκέσει. Αργά ή γρήγορα, αποτραβιέται, αν και όχι στην πραγματικότητα, αλλά τουλάχιστον στην συνειδητή εμπειρία τους και τότε χάνονται όλα αυτά τα στηρίγματα και τα όμορφα αισθήματα. Αφήνει το πλάσμα να σταθεί πια όρθιο και να στηριχθεί στα δικά του πόδια - να εκτελέσει με μόνο τη θέλησή του καθήκοντα που έχουν χάσει κάθε αίγλη (11). Είναι μέσα από αυτές τις τραχιές περιόδους πολύ περισσότερο από ότι στις καλές, που θα εξελιχθεί στο ον που Εκείνος τον θέλει να γίνει. Έτσι, οι προσευχές που προσφέρονται στους καιρούς της ξηρασίας, είναι αυτές που Τον ευχαριστούν περισσότερο (12). Εμείς μπορούμε να τραβολογάμε τους ασθενείς μας μέσω συνεχών κι αδιάκοπων πειρασμών και, επειδή τους προετοιμάζουμε μόνο για το τραπέζι, όσο λιγότερο ανακατεύεται η θέλησή τους, τόσο το καλύτερο. Εκείνος όμως δε μπορεί να τους «πειράξει» προς την αρετή, όπως εμείς τους πειράζουμε προς την κακία. Θέλει να τους κάνει να μάθουν να περπατούν και γι’ αυτό αποσύρει το χέρι Του και, αν υπάρχει η θέλησή τους να περπατήσουν, τότε είναι ευχαριστημένος ακόμη κι όταν σκοντάφτουν (13). Μην αυταπατάσαι Γουόρμγουντ. Ο σκοπός μας δε βρίσκεται σε μεγαλύτερο κίνδυνο, παρά μόνον όταν ένας άνθρωπος δεν επιθυμεί πια, αλλά σκοπεύει παρόλα αυτά να εκτελέσει το θέλημα του Εχθρού μας, κοιτάζει γύρω του σ’ ένα σύμπαν απ’ το οποίο κάθε ίχνος Του  φαίνεται να έχει χαθεί, αναρωτιέται γιατί τον έχουν ξεχάσει, κι όμως ακόμη υπακούει.

Όμως βέβαια, οι θλίψεις παρουσιάζουν ευκαιρίες και για μας. Την επόμενη εβδομάδα θα σου δώσω κάποια στοιχεία για το πώς θα τις εκμεταλλευτείς.

Ο στοργικός σου θείος,

ΣΚΡΟΥΤΕΗΠ.

(1). Μια μεγάλη αλήθεια που τείνουμε να ξεχνάμε και πολλές φορές παραβλέπουμε προς ζημία μας. Είτε τείνουμε να δίνουμε μεγαλύτερη σημασία στην πνευματική μας υπόσταση ξεχνώντας ότι έχουμε και σωματική η οποία έχει τις δικές της ανάγκες και πρέπει να αντιμετωπιστούν και να καλυφθούν, είτε αδιαφορούμε παντελώς για την πνευματική μας υπόσταση θεωρώντας πως μόνο αυτό που βλέπουμε και νιώθουμε είναι πραγματικό και λειτουργούμε και αντιδρούμε μόνο σε εξωτερικά-συναισθηματικά ερεθίσματα, σαν άλογα ζώα που λειτουργούν με βάση το ένστικτό τους. Και στις δύο περιπτώσεις ο διάβολος θα εκμεταλλευτεί την ανισορροπία μας και θα μας χειριστεί ανάλογα προκειμένου να μας κάνει σκλάβους του ή να μας ρίξει στην πλάνη και την καταστροφή (αυτοκαταστροφή συνήθως).

(2). Αυτή η ταυτόχρονη ενοίκιση σε δύο κόσμους - την αιωνιότητα και το χρόνο - είναι αλήθεια ότι δημιουργεί μεγάλη σύγχυση στον πνευματικά πεσμένο άνθρωπο. Γι’ αυτό η πίστη στο Χριστό, το πρώτο που κάνει είναι να τον κάνει ενήμερο αυτής της άλλης πραγματικότητας, των νόμων και των αξιών της προκειμένου να μπορεί να καταλάβει γιατί συμβαίνουν πολλά από αυτά που συμβαίνουν στον κόσμο του χρόνου και των σαρκικών αισθήσεων. Έτσι ο νέος αναγεννημένος άνθρωπος, βρίσκει την ισορροπία του και μπορεί - με τη βοήθεια της νέο-αποκτημένης αντίληψής του για την αιωνιότητα - να ζήσει ορθά τη ζωή του στον κόσμο όπου ο χώρος και ο χρόνος κυριαρχούν και κρατούν δεμένο το σαρκικό του σώμα.

(3). Εξαιτίας ακριβώς των όσων παραπάνω αναλύσαμε, ο άνθρωπος - ειδικά στα πρώτα του βήματα στη νέα που πίστη - παρουσιάζει αυτό το φαινόμενο της παλινδρόμησης. Μια πάνω, μια κάτω, μια ένθερμος, μια ψυχρός κλπ. Αυτός είναι ο λόγος που, στα πρώτα του βήματα ειδικά, ο πιστός χρειάζεται στηρίξει από πνευματικούς και ισορροπημένους ανθρώπους που θα τον βοηθήσουν να στηριχτεί και να σταθεί και να περπατήσει στο δύσκολο και ανηφορικό δρόμο της χριστιανικής πίστης και εμπειρίας.

(4). Αυτή την τάση μας προς παλινδρόμηση τη γνωρίζει ο Θεός και τη χρησιμοποιεί πολλές φορές προς το καλό μας προκειμένου να μας οδηγήσει εκεί που πρέπει. Κάποιες φορές για παράδειγμα, ο Κύριος βλέπει στον χαρακτήρα ενός ανθρώπου προς τα άκρα και το πώς ερωτοτροπεί με την αμαρτία και μπορεί να τον αφήσει να δοκιμάσει πώς είναι, αντί να τον προστατεύσει, προκειμένου να τον κάνει να συνειδητοποιήσει σε τι βούρκο έχει πέσει ώστε να μετανοήσει και να επιστρέψει ελεύθερος πια (δες στην παραβολή του ασώτου, το μικρό γιο). Παρόμοια ο διάβολος μπορεί να κάνει το αντίθετο προκειμένου να πετύχει τους σκοπούς του. Στο παραπάνω παράδειγμα ο διάβολος θα προσπαθήσει ακριβώς αυτή την τάση προς την αμαρτία και τα άκρα (που τελικά ενυπάρχει σε ΚΑΘΕ άνθρωπο), να μην τη φτάσει στην τελική της εκπλήρωση ώστε ο άνθρωπος να κοιτά «από την κλειδαρότρυπα» τρόπον τινά την αμαρτία, αλλά ποτέ να την εμπειρίζεται ώστε μέσα του να μένει η αμαρτία ωραιοποιημένη (κι όχι βούρκος) και η επιθυμία ανεκπλήρωτη (δες στην παραβολή του ασώτου το μεγάλο γιο). Το πώς θα αντιδράσουμε σε όλες αυτές τις επιρροές και επιδράσεις που δεχόμαστε από τον πνευματικό κόσμο, είναι θέμα χαρακτήρα, βιωμάτων, εμπειριών κι επιλογών. Για παράδειγμα, στην παραβολή του ασώτου που αναφερθήκαμε, ο μεγάλος γιος είχε πάντα τη δυνατότητα να χαρεί και να διασκεδάσει αφού, επειδή ήταν πάντα με τον πατέρα του, όλα δικά του ήσαν όπως του είπε κι εκείνος. Όμως αυτός (ο γιος), από υπερβολική «πνευματικότητα» δε δοκίμαζε τίποτε και ταυτόχρονα θεωρούσε τον πατέρα του υπεύθυνο που δεν τον άφηνε να διασκεδάσει. Τελικά ζήλευε το μικρό του αδελφό που τόλμησε να κάνει αυτό που ήθελε όμως το έκανε με λανθασμένο τρόπο. Εδώ φαίνεται αυτό που είπαμε παραπάνω: ότι αν είμαστε ακραίοι και νομίζουμε ότι μόνο τα πνευματικά έχουν αξία, θα έλθει η στιγμή που θα μπουχτίσουμε και θα τα βάλουμε με το Θεό γιατί είμαστε και σάρκα και έχει και η σάρκα τις ανάγκες της που δε μπορούμε να αγνοούμε. Αυτό έπαθε ο μεγάλος γιος. Αν από την άλλη είμαστε σαν το μικρό αδελφό και σκεφτόμαστε μόνο τη σάρκα και τις απολαύσεις της θα καταλήξουμε τελικά να μαλώνουμε με τα γουρούνια για την τροφή μας. Και στις δυο περιπτώσεις βλέπουμε πώς ο διάβολος εκμεταλλεύεται την ανισορροπία μας για τους σκοπούς του και την καταστροφή μας.

(5). Δες και την παραπάνω σημείωση. Ο Θεός σαν σοφός Δημιουργός μας, γνωρίζει πολύ καλά ότι είμαστε σάρκα κι όχι μόνο πνεύμα και μπορεί να χειριστεί κατάλληλα ακόμη και τα χειρότερα χαρακτηριστικά μας προκειμένου να μας σώσει. Και πολλές φορές κάνει αυτό συνήθως.

(6). Αβραάμ: πόσο έπρεπε να περιμένει για τον Ισαάκ; Ιακώβ: πόσο έπρεπε να περιπλανηθεί και να αδικηθεί και να παλέψει μέχρι να γίνει Ισραήλ; Μωυσής: πόσο έπρεπε να περιμένει μέχρι να εκπληρωθεί το αληθινό κάλεσμά του να σώσει το λαό του; Δαβίδ: πόσο έπρεπε να περιπλανιέται κυνηγημένος από το Σαούλ μέχρι να γίνει βασιλιάς του Ισραήλ; Ιησούς Χριστός πόσο έπρεπε να περιμένει μέχρι να φανερωθεί δημόσια στο λαό Του και στον κόσμο (30 χρόνια); Απόστολος Παύλος πόσο έπρεπε να περιμένει σαν ένας μετανοημένος πρώην διώκτης της Εκκλησίας μέχρι να φανερωθεί το κάλεσμά του σαν αποστόλου των εθνών; Η λίστα δια μέσου των αιώνων δεν έχει τέλος. Και όλοι αυτοί, δεν περίμεναν απλώς, αλλά πέρασαν σκληρή παιδεία από το κραταιό χέρι του Κυρίου μέχρι να βγει από το ακατέργαστο μετάλλευμα του χαρακτήρα τους το αληθινό χρυσάφι του καρπού του Αγίου Πνεύματος.

(7). Το μεγάλο σφάλμα του κόσμου μας: έχουμε πεισθεί από τον πονηρό ότι είμαστε πρωταρχικά καλό υλικό. ΜΕΓΑ ΣΦΑΛΜΑ. Ολέθριο λάθος και καταστροφικό. Για παράδειγμα, όλοι νομίζουν ότι τα παιδιά είναι εκ φύσεως καλά. Αν ήταν έτσι, τότε γιατί κάνουμε τόσο μεγάλη προσπάθεια να τα μάθουμε να κάνουν το σωστό ενώ το κακό και το λάθος το κάνουν με φυσικότητα; Δεν είναι επειδή το κακό είναι η πραγματική φύση του πεσμένου ανθρώπου; Όλοι μας ΠΑΛΕΥΟΥΜΕ για το καλό ενώ το κακό το έχουμε εύκολο σαν ν’ αναπνέουμε επειδή αυτή ΕΙΝΑΙ η φύση μας, είτε μας αρέσει, είτε όχι. «Όλος ο κόσμος εν τω πονειρώ κείται». Αν ξυπνήσουμε από αυτή την πλάνη και παρανόησή μας, θα δούμε ότι χρειαζόμαστε το Χριστό για να σωθούμε από αυτή ακριβώς την κακή μας φύση. Αυτό ο ακριβώς είναι που κάνει ο διάβολος: μας κρατάει μακριά από αυτή τη βασική αλήθεια και μας κάνει να νομίζουμε ότι αντιθέτως είμαστε κατά βάθος καλοί προκειμένου να μπορέσει να μας κάνει ό,τι θέλει.

(8). Γι’ αυτό ακριβώς είναι τόσο δύσκολο να το πιστέψουμε. Έχουμε όλοι συνηθίσει να μας καταπιέζουν, να μας υποχρεώνουν, να μας διατάζουν και ακόμη να μας υποδουλώνουν, είναι τόσο φυσιολογικό, πού, όταν ο Θεός μας αποκαλύπτει ότι το μόνο που θέλει από μας είναι ελεύθερη βούληση, μας είναι αδύνατον να το δεχτούμε και να το πιστέψουμε. Μας είναι αδιανόητο ότι μπορεί κάποιος σ’ αυτό το σύμπαν να μας αποδέχεται όπως είμαστε, να μας εμπιστεύεται απεριόριστα, να μας αγαπάει ολοκληρωτικά και ακόμη και να μας υπηρετεί ενώ ταυτόχρονα είναι ο Αφέντης και Κύριός μας.

(9). Ένας πόλεμος μαίνεται στον πνευματικό χώρο. Οι δυνάμεις του σκότους μας θέλουν όλους ίδιους, χωρίς θέληση, χωρίς διαφορετικότητα μεταξύ μας, χωρίς διαφορετικές επιλογές, γούστα, προτιμήσεις, απόψεις, γνώμες, χαρακτήρες - χωρίς ατομική προσωπικότητα. Οι δυνάμεις του φωτός από την άλλη, σέβονται, την ατομικότητα, την προσωπική μας θέληση, την κουλτούρα, τις προσωπικές μας απόψεις και γούστα και προσπαθούν να μας κερδίσουν - όχι να μας κυριεύσουν όπως οι άλλοι - με την αγάπη, την υπηρεσία, την υπομονή και τη χρηστότητά τους. Από τη μια ένα κοπάδι ομοιόμορφων, αποβλακωμένων ήμι-ζώων, από την άλλη ένα πλήθος, γεμάτο ατομικότητες, ανθρώπων που με την ίδια τους τη θέληση προσχώρησαν σ’ αυτό. Ποιο θα διαλέξει ο καθένας, είναι δικό του θέμα. Απλά ας θυμόμαστε ότι η Εκκλησία του Χριστού δεν έχει ταμπέλες, αλλά ανήκουν σ’ αυτήν όλοι όσοι πληρούν συγκεκριμένα και προϋποθέσεις κι όχι ετικέτες.

(10). Ο Θεός, προκειμένου να πετύχει το μη βιασμό της ατομικής μας θέλησης, έχει αποφασίσει να μη φανερώνεται σε καμία περίπτωση. Ακόμη κι όταν θαυματουργεί, μας αφήνει άπλετο χώρο για να αμφισβητούμε και να αμφιβάλλουμε, προκειμένου η απόφαση για το αν θα πιστέψουμε ή όχι να είναι ολοκληρωτικά δική μας. Αν και διακινδυνεύει έτσι να μείνει παρεξηγημένος απέναντί μας, είναι ωστόσο ο μόνος τρόπος αυτός για να παραμείνουμε ελεύθεροι απόλυτα. Ελεύθεροι στις επιλογές μας, αλλά και στις συνέπειές τους.

(11). Όπως όλοι βοηθάμε τα νήπια στην αρχή και τα περιθάλπουμε και τα τρέφουμε και τα περιποιούμαστε μέχρι να σταθούν στα πόδια τους και να μπορούν να σταθούν στη ζωή σιγά-σιγά σαν ενήλικες, έτσι κάνει κι ο Θεός στον πνευματικό χώρο για κάθε νέο στην πίστη μέχρι αυτός σιγά-σιγά να ενηλικιωθεί και να περπατήσει σαν ώριμος πνευματικός άνθρωπος. Το θέμα είναι ότι ο Θεός θα απαιτήσει από μας να μεγαλώσουμε είτε το θέλουμε, είτε όχι, κάτι που εμείς δεν κάνουμε πάντα για τα δικά μας φυσικά παιδιά, προς καταστροφή τους.

(12). Καθώς μεγαλώνουμε, το υποστηρικτικό του χέρι απομακρύνεται σιγά-σιγά και μένουμε πια να περπατήσουμε μόνοι μας - πάντα με την επίβλεψή Του βέβαια και την προστασία Του εκεί που χρειάζεται. Και μέσα σε περιόδους θλίψης όπου δε φαίνεται να υπάρχει καμία υποστήριξη (αν και Εκείνος είναι πάντα εκεί), δημιουργείται ο αληθινός πνευματικός χαρακτήρας μας, γεννιέται ο καρπός του Πνεύματος στη ζωή μας και γινόμαστε αληθινοί ώριμοι πνευματικοί άνδρες και γυναίκες του Θεού, ικανοί πια να στηρίξουμε κι εμείς άλλους, αλλά και να γίνουμε αληθινή μαρτυρία της δόξας Του.

(13). Ο Θεός «ουδένα πειράζει», κανένα δεν προκαλεί, είναι ευγενικός, αγαθός, καλός, υπομονετικός, γεμάτος αγάπη, υπηρεσία, προσφορά και με τη χρηστότητά του μας κερδίζει και μας φέρνει σε μετάνοια. Μας πείθει δεν μας υποχρεώνει, μας κερδίζει, δε μας κυριαρχεί, μας διατηρεί νοήμονες, κριτικούς και με τη βούλησή μας στο ακέραιο μας καθοδηγεί στο να δεχτούμε (ή να απορρίψουμε, αν επιμένουμε) τη βασιλεία Του, αφού όμως μας έχει προηγουμένως εξηγήσει τα πάντα και μας έχει κάνει ενήμερους των συνεπειών και των ωφελημάτων.